Eveline Herfkens; waarom de Nederlandse overheid fout zit

01-03-2008
Door Freke Vuijst

Het ministerie van Buitenlandse Zaken meent dat Eveline Herfkens de huurvergoeding die de overheid betaalde voor haar appartement in New York niet terug hoeft te betalen. Het onderzoek naar de betalingen aan Nederlanders bij internationale organisaties rammelt aan alle kanten. Een analyse in zeven punten.

1.
De overheid heeft toegegeven dat de betaling van een huurvergoeding aan Herfkens en andere Nederlanders in dienst van de VN in strijd was met de VN-regelgeving. De vraag of het ministerie de regels moedwillig heeft overtreden, gaat de overheid uit de weg. Was het ministerie wellicht niet op de hoogte van de regels? Dat is buitengewoon onwaarschijnlijk. Buitenlandse Zaken verwees eerder al naar het Handvest van de Verenigde Naties. Dat dateert uit 1954 en het is mogelijk dat het, opgeborgen in een stoffig archief, nooit is geraadpleegd. Maar in 2001 is de regelgeving, bekend als de Standards of Conduct for the International Civil Service, geamendeerd.

Het ministerie geeft toe dat het hiervan op de hoogte is. Ook Vrij Nederland citeerde uit deze Standards of Conduct in het eerste artikel over Herfkens. Het herschrijven van de Standards was een langdurig proces. De Algemene Vergadering gaf daar in 1999 opdracht toe. Lidstaten konden bij de desbetreffende commissie opmerkingen en aanbevelingen indienen. Twee jaar later, op 24 december 2001, werden de nieuwe Standards of Conduct door de Algemene Vergadering aangenomen als resolutie 56/244. Heeft Buitenlandse Zaken deze resolutie ‘gemist’ vanwege de kerstvakantie?

2.
Buitenlandse Zaken schrijft dat de Standards of Conduct spreken over ‘vergoedingen en/of toelagen in algemene zin; huren en/of verhuizingen worden niet specifiek vermeld’. Een formulering waarmee BZ blijkbaar de indruk wil wekken dat het de regels niet goed heeft begrepen. Dit is misleidend. De reden dat huren niet met name genoemd worden, is omdat de Standards categorisch alle soorten giften door overheden aan onderdanen werkzaam bij de VN verbieden: ‘Elk eerbewijs, onderscheiding, gift, vergoeding, gunst of economische hulp van meer dan nominale waarde.’

3.
Kan Nederland uit de Verenigde Naties worden gezet voor het schenden van de Standards of Conduct? Nee. De Standards is geen juridisch document. Het is een richtlijn, lidstaten worden geacht zich hieraan te houden. De politieke consequenties voor het overtreden van de regels liggen dus in Nederland. In een eerder schrijven aan de Kamer (25 januari) verklaarde Buitenlandse Zaken dat de toenmalige minister ‘de politieke verantwoordelijkheid’ droeg voor Herfkens’ tegemoetkoming in de huisvestingskosten. Hetzelfde geldt dus voor de meer recente betalingen die in de Kamerbrief worden gemeld.

4.
Nederland eist niet dat Herfkens de huurvergoeding (190.000 euro) terugbetaalt omdat terugvordering ‘in strijd’ zou zijn ‘met het beginsel van rechtszekerheid’. Het ministerie houdt echter een slag om de arm. Als Herfkens zich ervan bewust was geweest ‘dat het ontvangen van de vergoeding in strijd met de VN-regels was’, dan ligt de zaak wellicht anders. Het ministerie ziet dit niet gebeuren, ‘de beschikbare informatie geeft geen aanleiding tot een dergelijke stellingname’, concludeert de kamerbrief. Is dat zo? Toen Herfkens in 2002 werd benoemd om de campagne voor de millenniumdoelstellingen te leiden, heeft ze een papier getekend dat zegt: ‘I also solemnly declare and promise to respect the obligations incumbent upon me as set out in the Staff Regulations and Rules.’

Het tekenen van deze verklaring is een voorwaarde voor een contract bij de VN en wordt na ondertekening in het dossier van de desbetreffende persoon bewaard. Blijkbaar heeft Herfkens de verklaring getekend zonder ooit de Stafregels te lezen. Want daarin staat (regel 1.2(j)): ‘Geen staflid zal enig eerbewijs, onderscheiding, gunst, gift of vergoeding van enige overheid accepteren.’ Sinds wanneer is onwetendheid van de wet, een excuus voor overtreding van de wet?

Het UNDP heeft Herkens' contracten online gezet:

UNDP
UNDP, Letter of Appointment, 2002 - 06
UNDP, Letter of Appointment, 2006 - 07

5.
Buitenlandse Zaken laat een definitief oordeel over Herfkens afhangen van het onderzoek van de VN. David Morrison, woordvoerder van UNDP waar Herfkens werkt, bevestigde tegen Vrij Nederland dat het resultaat van dit onderzoek eind maart verwacht kan worden. Erg moeilijk behoeft dit onderzoek niet te zijn. UNDP, in een schrijven van 1 januari 2004, stelt dat onder ‘wangedrag’ dat in aanmerking komt voor disciplinaire maatregelen valt ‘het verzuim om de ontvangst van giften, vergoedingen of andere voordelen ontvangen door de stafmedewerker van een externe bron te melden’. Dat Herfkens een huurvergoeding ontving, vernam UNDP uit het artikel in Vrij Nederland.

Disciplinaire maatregelen voor ‘wangedrag’ kunnen ontslag en of een boete zijn. Een onderdeel van UNDP’s onderzoek waar BZ geen melding van maakt, is Eveline Herfkens’ aanvraag voor een permanente verblijfsvergunning in Amerika, de zogenaamde Green Card. Herfkens’ aanvraag van een Green Card leidde tot haar arbeidsconflict, de aanleiding voor Vrij Nederland om Herfkens’ positie bij de VN te reconstrueren. Woordvoerder Morrison bevestigde dat Herfkens op 14 juni 2007 haar Green Card heeft gekregen. Onderzocht wordt nu of Herfkens de regels heeft overtreden door UNDP niet tijdig op de hoogte te stellen van haar aanvraag. Een permanente verblijfsvergunning betekent namelijk dat Herfkens niet langer onder de diplomatieke immuniteit van de VN valt. Heeft Herfkens wellicht ook de regels van de Amerikaanse immigratiedienst overtreden? Vrij Nederland raadpleegde een immigratieadvocaat die concludeerde dat er wellicht sprake was van een technische overtreding. In ieder geval is duidelijk dat het Nederlandse diplomatieke paspoort van Herfkens haar niet langer van dienst kan zijn in de VS.

6.
Waarom betaalde het ministerie een huur voor Herfkens’ appartement die zelfs naar New Yorkse maatstaven exorbitant hoog was? Volgens BZ was de huurvergoeding door een externe organisatie vastgesteld. Wat het ministerie niet vermeldt, is dat de huur werd betaald aan een Nederlands bedrijf, Motjan NV, dat volgens het kadaster in New York geregistreerd staat in Curaçao en sinds de bouw van de Dag Hammarskjold Tower, waar Herfkens woonde, eigenaar is van enkele appartementen. Motjans agent is volgens het kadaster gevestigd in Oregon. Meerdere pogingen om in contact te komen met de agent liepen op niets uit.

7.
De huursubsidies en andere vergoedingen – zoals bijdragen voor onderwijskosten en gescheiden huishouding – vloeien volgens BZ voort uit de gedachte dat ‘het in Nederlands belang is dat landgenoten werkzaam zijn op strategisch belangrijke posities bij internationale organisaties’. Dit ‘uitgangspunt’ is eigenlijk het meest tragische van de hele affaire. Het toont dat de Nederlandse overheid zich niet bewust is van de onafhankelijkheid die Nederlandse staatsburgers in dienst van de Verenigde Naties behoren te hebben. Zowel de Standards of Conduct als de Staff Regulations voor stafleden van de VN benadrukken dat stafmedewerkers de belangen van de VN dienen en niet de belangen van hun overheid.

Niettemin presteerde minister Van Ardenne (Ontwikke­lingssamenwerking) het om in een persbericht op 17 januari 2006 over de benoeming van Ad Melkert als tweede man bij UNDP te verklaren: ‘Het is goed dat Nederland op het hoogste niveau vertegenwoordigd is bij de VN.’ Maar Ad Melkert ‘vertegenwoordigt’ niet de Nederlandse belangen bij UNDP. Dat zou indruisen tegen de regels van niet alleen UNDP, maar van de VN. Een dergelijk ‘uitgangspunt’ van de Nederlandse overheid is niet alleen een aanfluiting van de ‘geest en letter van VN-regelgeving’, het roept ook vragen op over corruptie. Is elke benoeming van een Nederlands staatsburger een gevolg van een Nederlands belang? Is elk contract van de VN met een Nederlands bedrijf (en er zijn veel Nederlandse bedrijven die contracten hebben met de Verenigde Naties) te danken aan Nederlanders die hoge posten bij de VN bekleden?

Vrij Nederland heeft sinds de publicatie van de affaire-Herfkens al van meerdere bronnen vernomen dat Nederlandse consultants en bedrijven gunstige contracten zouden hebben afgesloten dankzij Nederlanders in topfuncties bij de VN. Zelfs als dergelijke aantijgingen ongegrond blijken te zijn, is het evident dat betalingen van de overheid aan Nederlanders bij internationale organisaties in naam van het ‘Nederlandse belang’ een klimaat scheppen waarin dergelijke beschuldigingen niet onder de tafel geveegd kunnen worden. Met de affaire-Herfkens heeft de overheid moedwillig de regels ontdoken. In andere landen heet zoiets corruptie. Dus wie heeft er schuld? En wie moet boeten?