Ad Melkert roept op tot 'change'

Geplaatst: 08 november 2008 06:00, laatste wijziging: 08 november 2008 09:57

door onze redacteur Aldwin Geluk

BREDA - De wereld is de afgelopen decennia alleen maar welvarender geworden, maar de allerarmsten hebben daar niet van meegeprofiteerd. In een bevlogen toespraak met hier en daar Obama-achtige elementen riep Ad Melkert gisteren in Breda op tot verandering. ,,Vroeg of laat veranderen ongecontroleerde markten in ongetemde beesten.''

Misschien is het de locatie die ertoe uitnodigt, maar hij klinkt als een dominee. In zijn aanloop soms een beetje saai, maar uitmondend in profetisch klinkende voorspellingen, zijn toehoorders confronterend met hun zondige daden en hun toch een mooie toekomst schetsend. Mits zij bereid zijn daar zelf aan te werken.

Ad Melkert, oud-bewindvoerder bij de Wereldbank en tweede man van de UNDP, de onwikkelingsorganisatie van de Verenigde Naties, houdt in de Grote Kerk Breda de Multatulilezing, die elk jaar ingaat op de verschillen tussen culturen.

De voormalige PvdA-politicus schetst hoe de afgelopen kwarteeuw de wereldeconomie groeide als nooit tevoren. Hoe er meer rijken bij kwamen en zij steeds rijker werden, maar hoe tegelijkertijd de armen even arm bleven, en de kloof alleen maar groter werd.

Het is een opmerkelijke analyse uit de mond van een voormalig bewindvoerder bij de Wereldbank, een van de instituten die ontwikkelingslanden juist jarenlang voorhield hun markten open te stellen en mee te gaan in de globalisering.

,,Onder de 'bubble' van ongeremd financieel kapitalisme is in de afgelopen 25 jaar de afstand tussen de 'haves' en 'have nots' (zij die hebben en zij die niet hebben, red.) steeds afzichtelijker geworden'', zegt Melkert. ,,Van alle redenen die bijdragen aan het in stand blijven van beschamende armoede, ondanks jaren van economische groei, zijn ontkenning of diepe minachting van de armsten de hoofdzaak.''

In felle woorden bekritiseert Melkert de westerse cultuur waar ,,de jetset de magneet van de massa is'' en waarin veel mensen armen het liefst maar de rug toekeren. ,,Of we staan ze een aalmoes af. Compassie teruggebracht tot charitas, met miljarden dollars gefinancierd. Met open oog voor de gevolgen, maar met gesloten lippen over de oorzaken van de werelden van verschil.''

Bezinning 
Nu de kredietcrisis heeft toegeslagen, vindt Melkert het moment aangebroken om stil te staan en zich te bezinnen op de principes waarop de wereldeconomie draait. Hoewel hij het kapitalisme medeverantwoordelijk houdt voor de toegenomen kloof tussen arm en rijk, is hij genuanceerd in zijn oordeel. ,,Er is geen reden de markteconomie als zodanig tot zondebok uit te roepen'', zegt de VN-topman. ,,Gezond gereguleerde markten bieden vele mensen veel meer kansen dan enig alternatief.''

Maar toch, vervolgt hij. ,,Het zou goed zijn wanneer de ontnuchtering over de kwetsbaarheid van de wereldeconomie zou leiden tot herbezinning over het economisch beleid.''

De kredietcrisis brengt volgens Melkert namelijk aan het licht dat er wereldwijd gebrek is aan politiek en economisch gezag ,,om een wereld te besturen die geleid wordt door globalisering maar die globalisering niet weet te geleiden''.

Die bezinning is nodig, want anders bestaat het gevaar dat de crisis alleen maar leidt tot een grotere kloof tussen arm en rijk, waarschuwt hij. De harde concurrentiestrijd van de globalisering maakt dat overheden zich gedwongen voelen belastingen te verlagen, waardoor zij minder geld overhouden voor de samenleving. ,,De bereidheid tot solidariteit tussen rijke en arme landen zal verder verminderen. De fiscale ruimte om te investeren in basisvoorwaarden voor gelijkheid - onderwijs, zorg, huisvesting - staat onder zware druk'', schetst hij dit scenario.

Maar het kan ook anders gaan. De kredietcrisis stelt de wereld voor grote vragen, stelt Melkert. Hij begint over verandering. ,,Zou de crisis van 2008 een keerpunt kunnen zijn in de herijking van de fundamenten van economie en samenleving, bij onszelf en wereldwijd?'', vraagt hij zich af.

De meestal vrij zakelijke en soms wat kille PvdA'er ontpopt zich in de Grote Kerk in Breda als visionair. ,,De tijden mogen ongerijmd zijn, ze zijn even buitengewoon als kansrijk'', zegt hij. ,,Na jarenlang hameren op het aambeeld van de 'harde kant' van de economie ontstaat nu, uit noodzaak en herbezinning, ruimte voor de 'zachte kant' van de samenlevingsopbouw.''

Melkert wijt het aan de ,,marketing van de globalisering'' dat een zakenman in de publieke opinie jarenlang meer aanzien genoot dan een leraar, en dat die weer belangrijker was dan een sociaal werker. ,,Making money (geld verdienen, red.) boven serving people (mensen dienen, red.).''

En nu lijkt het of alles kantelt. ,,De ruime meerderheid van Amerikanen heeft nu gekozen voor een opbouwwerker uit Chicago boven de trotse bezitter van zeven huizen in het land van vijftig miljoen zorgonverzekerden.''

Obama 
Melkert haakt aan bij het momentum dat de verkiezing van Barack Obama tot president van Amerika lijkt te hebben veroorzaakt. ,,Dit kan een van die momenten zijn waarop geschiedenis wordt geschreven als keerpunt ten goede'', zegt hij met enig gevoel voor retoriek. ,,Dit zijn de momenten waarop het besef kan doorbreken dat vroeger of later ongecontroleerde markten in ongetemde beesten veranderen en het failliet wordt erkend van het idee dat extreme ongelijkheid het onvermijdelijke bijproduct is van welvaartsgroei. Het moment van de herwaardering van het primaat van de samenleving boven het dictaat van de economie.''

Dat is de verandering die Melkert voorstaat: niet economische groei, maar rechtvaardigheid als basisidee van de wereldeconomie. ,,Rechtvaardigheid dient te zijn gegrondvest op gelijkheid van rechten en plichten voor individuen'', zegt hij. ,,Zijn wij bereid menselijke waardigheid tot universele norm te verklaren voor al ons economisch, juridisch en politiek handelen?''

Gewone burgers kunnen daarmee al beginnen, aldus Melkert.

,,De blanke Amerikaan die zich niet de kaas van het brood laat eten door Latino's; de Europeaan die Afrikaanse migranten als bedreiging ziet; de Arabier die de Bengaalse bouwvakker of Filipijnse dienstmeid denkt te kunnen inruilen voor tien anderen - wie heeft het echt voor het zeggen, wie deelt werkelijk in rechtvaardigheid?''

Melkert raadt hen aan na te denken over hun eigen bereidheid om ,,de taal van de markt in te ruilen voor het appel van het ideaal: het ter harte nemen van menselijke waardigheid als universele norm voor een betere wereld''.

---------------------------------------------
Meer geld ontwikkelingshulp
Ad Melkert is voorstander van een ,,kritische toets van de effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking'', zei hij gisteren in Breda. Hij sluit daarbij aan bij een politieke en maatschappelijke discussie in Nederland over het nut van ontwikkelingshulp. Hij vindt dat daar méér geld naartoe moet. Melkert roept op ,,meer in plaats van minder bij te dragen aan de bestrijding van conflict, honger, discriminatie en gevolgen van klimaatverandering''.

Maar vooral moet er aandacht zijn voor ,,versterking van handelscapaciteiten, bouwen van scholen, klinieken, toiletten en alles wat ons leven leefbaar en waardig en het leven van zovele anderen onleefbaar en onwaardig maakt.''